بررسی کمّی و کیفی اسانس گونه‌های مختلف مرزه (Satureja spp.) کشت شده در استان یزد

تعدادی از گونه‌های مرزه (Satureja spp.) با دارا بودن ترکیب‌های باارزشی همانند تیمول و کارواکرول از جایگاه ویژه‌ای در صنایع دارویی، بهداشتی، آرایشی برخوردار می‌باشند. هدف از اجرای این تحقیق، بررسی کمّیت و کیفیت روغن اسانسی اکسشن‌های مختلف گونه‌های مرزه در حالت زراعی بود. ابتدا بذر 35 اکسشن‌ از 10 گونه مختلف مرزه از رویشگاه‌های طبیعی کشور جمع‌آوری شده و پس از نشاء در گلخانه مزرعه تحقیقات گیاهان دارویی استان یزد واقع در گردفرامرز شاهدیه یزد، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی، در سه تکرار کشت شدند. سرشاخه‌های گلدار آنها، طی چهار سال متوالی پس از کشت جمع‌آوری و خشک کردن در سایه به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری انجام شد. پس از تعیین بازده اسانس بر اساس وزن خشک گیاه، اسانس به‌وسیله کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی تجزیه و شناسایی اسانس‌ها انجام شد. نتایج تجزیه واریانس میزان تولید وزن تر و وزن خشک اندام‌های هوایی، وزن خشک برگ، وزن خشک شاخه‌ها، بازده اسانس و میزان تولید اسانس در هکتار در سال‌های 1390، 1391 و 1392 در سطح 1% معنی‌دار بود. مقایسه میانگین‌ها توسط آزمون دانکن در سطح احتمال 5% انجام شد. از بین ترکیب‌های شیمیایی موجود در اکسشن‌های مختلف 4 ترکیب پارا-سیمن، گاما-ترپینن، تیمول و کارواکرول با درصد بالا در طی چهار سال مورد مقایسه و بررسی قرار گرفتند. همچنین ترکیب‌های آلفا-توژان، آلفا-پینن، بتا-پینن، آلفا-ترپینن، ترانس کاریوفیلن، ترپینئول، اسپاتولنئول و کاریوفیلن اکساید در برخی از اکسشن‌ها درصد بالایی را به خود اختصاص دادند. به‌طور کلی با در نظر گرفتن بازده، میزان تولید و ترکیب‌های تشکیل‌دهنده اسانس، اکسشن‌های 15 (S. rechingeri) با منشأ استان ایلام با میانگین 5.8% اسانس و میزان تولید 113.9 کیلوگرم اسانس در هکتار و 64% کارواکرول و 2/12% تیمول، اکسشن 107 (S. spicigera) با منشأ استان گیلان با میانگین 2.4% اسانس و میزان 75.5 کیلوگرم اسانس در هکتار و 43.4% تیمول و 9.2% کارواکرول، اکسشن 24 (S. rechingeri) با منشأ استان ایلام با میانگین 4.2% اسانس و میزان تولید 63.8 کیلوگرم اسانس در هکتار و 75.4% کارواکرول و 6.2% تیمول و اکسشن SKM (S. bachtiarica) با منشأ استان یزد با 6/2%‌ اسانس و میزان تولید 51.9 کیلوگرم اسانس در هکتار و 66% کارواکرول و 0.5% تیمول به‌ترتیب به‌عنوان اکسشن‌های برتر معرفی می‌شوند.